به گزارش خبرگزاری ریتم؛ نشست تخصصی بررسی و تحلیل «ذائقه موسیقایی شهروندان تهرانی» یکشنبه (دوم آذرماه) با حضور بابک رضایی، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رضا مهدوی، کارشناس و پژوهشگر موسیقی، محسن رفیعی، رئیس اندیشکده هنر و رسانه مرکز مطالعات ژرفا، مهدی یسری، پژوهشگر و رئیس گروه مطالعات هنری مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، علی فلاحی، مدیر کانون افکارسنجی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، بابک ربوخه، مدیر موسیقی سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران و جمعی از مسئولان و پژوهشگران در ساختمان کانون افکارسنجی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران برگزار شد.
اعلام ۷۸ درصدی آمار مبنی بر تأثیر موسیقی در همبستگی
علی فلاحی، مدیر کانون افکارسنجی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، در این نشست با اشاره به نظرسنجی‌ای که اخیراً توسط پژوهشگران این نهاد پیرامون علاقه‌مندی شهروندان تهران به موسیقی انجام شده است، اظهار داشت: یکی از مسائل مهم ما در این پژوهش این بود که مردم چقدر تمایل دارند تا مجموعه‌های دولتی مانند شهرداری، رویدادهای هنری را در سطح شهر برگزار کنند و پرسش دوم این بود که موسیقی خیابانی چقدر کارکرد دارد؟
وی گفت: موضوع مورد توجه در این حوزه، نقش دولت‌ها و نهادهای عمومی در تولید سرمایه فرهنگی است؛ همه ما سخنان جنجالی که سال‌ها پیش در دانشگاه تهران بیان شد را به خاطر می‌آوریم و آن هم دوری گزیدن از ابتذال در حوزه فرهنگ بود.
اقبال بیشتر به خوانندگان داخلی نسبت به خوانندگان خارج‌نشین
فلاحی افزود: نکته جالبی که در این نظرسنجی داشتیم این بود که اقبال بیشتری به خوانندگان داخلی وجود دارد تا خوانندگان ایرانی خارج از کشور. تمایل به موسیقی رپ، آثار محلی، بی‌کلام و سنتی در رده‌های بعد قرار می‌گیرد و در میان خوانندگان، محسن چاوشی پرطرفدار است.
مدیر کانون افکارسنجی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران بیان کرد: در این نظرسنجی، پاسخ شهروندان به سؤال محتوای مورد علاقه موسیقی هم این بود که ۷۳ درصد به محتوای عاشقانه، ۱۴ درصد به محتوای سیاسی و اجتماعی و پنج درصد هم به محتوای اعتراضی علاقه دارند. همچنین حدود ۴۰ درصد شهروندان نیز اعلام کردند که تمایل دارند تا نواختن سازهای موسیقی را فرا بگیرند.
وی اظهار داشت: همچنین ۷۸ درصد از شهروندان اعلام کردند که موسیقی باعث همبستگی و نشاط می‌شود و ۴۶ درصد نیز بیان کردند که در رویدادهای موسیقایی که در سطح شهر برگزار شده، شرکت کرده‌اند. او افزود در حال دنبال کردن نظرسنجی از «نسل زد» نیز هستیم و این کار را در مرحله بعد دنبال خواهیم کرد.
چالش‌های حوزه موسیقی از نگاه مدیرکل دفتر موسیقی
بابک رضایی، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، نیز در این نشست با اشاره به وضعیت و چالش‌های موسیقی در ایران اظهار داشت: براساس نظرسنجی که انجام شده است، تمایل بیشتر جوانان (۱۸ تا ۲۹ سال) به موسیقی رپ است. اگر ما دو جامعه آماری با تعداد افراد مساوی، یکی با افراد بالای ۵۰ سال و دیگری گروه‌های جوان‌تر را با هم مقایسه می‌کردیم، احتمالاً درصدهای آمار متفاوت بود و میزان متفاوت‌تری از ترغیب جوانان به حوزه رپ را شاهد می‌بودیم. تعداد افراد سی تا پنجاه ساله در کشور جمعیت بیشتری هستند و این گروه سنی سلیقه متفاوتی را در حوزه موسیقی دارند.
رضایی افزود: این نگاه متفاوت به دلیل مواجهه مستقیم نسل‌ها با مشکلات است. همان‌طور که اشاره شد، درصد بالایی از جامعه آماری (بیش از ۷۰ درصد) نگاه عاشقانه به موسیقی دارند.
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با تأکید بر اهمیت ادامه‌دار بودن فعالیت‌های موسیقی و تأثیر آن بر هویت ملی بیان کرد: با توجه به نظرسنجی‌ها و آمارهای موجود، بیش از ۷۰ درصد جامعه ایرانی علاقه‌مند به موسیقی هستند و این علاقه‌مندی باید در سیاست‌گذاری‌های فرهنگی مورد توجه قرار گیرد.
وی اظهار داشت: این موضوع، بخشی از یک اتفاق تاریخی است که ۴۰، ۵۰ و حتی شاید صد سال دنبال می‌شده؛ این که موسیقی کجا شکل گرفته، چه کسانی در آن نقش داشتند و چه هنرمندانی بعد از انقلاب حضور داشتند؛ اما سؤال این است که در این «جنگ» فرهنگی چه می‌توان کرد؟
رضایی با اشاره به نقش هنرمندان در جنگ تحمیلی ۱۲ روزه گفت: این جنگ، یکی از مدرن‌ترین جنگ‌های تاریخ بشر است. مقابله با آن نیاز به حساب و کتاب، برنامه‌ریزی دقیق و توجه به همه ابعاد دارد، همان‌طور که تکنیسین‌ها در میدان جنگ عمل می‌کنند. متأسفانه بخشی از هنرمندان مهاجرت کردند و نتوانستند در داخل کشور بمانند و هماهنگی کنند. با این حال، حرکت‌های بزرگی رخ داد و خوشحالیم که در انقلاب و حتی دوران جنگ، موسیقی توانست تأثیر بگذارد.
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با اشاره به نقش موسیقی در دوران جنگ و انقلاب افزود: جریان آثار «چاووش» یکی از مهم‌ترین نمونه‌هاست؛ جریان‌سازی‌ای که بخشی از انقلاب را آگاه کرد. اغلب این آثار دارای ملودی‌های جذاب و اتحادآفرین برای مردم بودند و بعدها حتی در موضوعات مذهبی و آیینی مانند تعزیه و تئاتر نیز اثر گذاشتند.
وی اظهار داشت: رسانه ملی به عنوان فعال اصلی حوزه فرهنگ و موسیقی، گاهی داده‌های اشتباه در نظرسنجی ارائه می‌دهد که باعث برداشت‌های نادرست از علاقه مردم به موسیقی ایرانی شده است. در حقیقت، گروهی که سن بالاتری دارند، توجه جدی‌تری به موسیقی ایرانی نشان می‌دهند. زمان دفاع مقدس در عملیات‌ها، همیشه موسیقی نقش همراهی و روحیه‌بخشی به نیروها را داشته است. این تجربه نشان می‌دهد که موسیقی نه فقط هنر، بلکه ابزار ارتباط، اتحاد و مقاومت بوده است.
رضایی گفت: تجربه نشان می‌دهد که نسل‌های سالمند توجه بیشتری به موسیقی ایرانی دارند. شرایط را باید برای شنیده‌شدن موسیقی ملی آماده کرد و رسانه ملی باید این هویت را پاس بدارد. اگر چنین شود، این موسیقی می‌تواند فصل مشترک ارتباط مردم با رسانه باشد.
وی افزود: موسیقی توانسته است در ایجاد ارتباط فرهنگی مؤثر باشد و بخشی از هویت ملی و اتحاد جامعه را تقویت کند. رسانه ملی باید نقش فعال‌تری در معرفی و ترویج موسیقی ایرانی ایفا کند.
مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بیان کرد: نقش شهرداری در این حوزه بسیار مهم است. باید خوانندگان مطرح پاپ و موسیقی ایرانی را با توجه به امکانات موجود به شهرها و مناطق کمتر برخوردار آورد. استعدادهای بی‌نظیر زیادی وجود دارد که با آموزش درست می‌توانند شکوفا شوند.
وی افزود: باید روندها اصلاح شود تا هنرمندان در شهرستان‌ها بتوانند در شهر خودشان مطرح شوند، نه این‌که مجبور باشند با مشکلات بسیار به تهران بیایند.
رضایی اظهار داشت: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی باید با شهرداری‌ها هماهنگ باشد تا جریان موسیقی بر اساس اصول و با هدف تربیت درست مخاطب پیش برود. جامعه باید بتواند در میان انواع موسیقی، خط درست را انتخاب کند. این نشست‌ها و پژوهش‌ها باید ادامه پیدا کند و دفتر موسیقی وزارت ارشاد آماده همکاری در این مسیر است. در نهایت، لازم است حاکمیت و دستگاه‌های فرهنگی بازنگری جدی در اهداف، انگیزه‌ها و نگاه خود به موسیقی هویتی ایران داشته باشند.
نوازندگان خیابانی به رسمیت شناخته شوند
رضا مهدوی، کارشناس و پژوهشگر موسیقی، نیز در این نشست با اشاره به وضعیت فرهنگی و هنری ایران در دوره‌های مختلف گفت: براساس نظرسنجی که صورت گرفته و آمار شرکت‌کنندگان در برنامه‌های فرهنگی، ۸۸ درصد شهروندان اعلام کرده‌اند که در برنامه‌ها شرکت می‌کنند، ۴۶ درصد اعلام کردند احتمالاً و ۴۱.۱ درصد نیز اعلام کردند که قطعاً حضور خواهند داشت. او تأکید کرد در این حوزه باید زاویه ورود و تمرکز بر مسائل تخصصی در حوزه موسیقی و هنر و نگاه روان‌شناسانه و فرهنگی در کنار گزارش‌ها مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به جایگاه موسیقی سنتی و خوانندگان مشهور، از جمله محسن چاوشی، اظهار داشت: حمایت از هنرمندان و حمایت فرهنگی در قالب سنتی و مدرن باید مورد توجه قرار گیرد. موسیقی در ایران، در دوره قاجار و در دوره‌های بعد، همواره نقش مهمی در جامعه داشته است.
مهدوی بیان کرد: در شرایط فعلی، با مشکلاتی همچون نبود مکان و سالن مناسب برای اجرای موسیقی مواجه هستیم و در این شرایط، فضای مجازی جایگزین اجرا و ارائه موسیقی شده است. با این وجود، شاهد بودیم که موسیقی خیابانی در دوران جنگ تحمیلی ۱۲ روزه و پس از آن نقش مهمی در ترویج فرهنگ داشته است.
این کارشناس و پژوهشگر موسیقی با اشاره به وضعیت کنونی موسیقی و چالش‌های آن در کشور افزود: در دنیا ثابت شده است که موسیقی هنر اول است اما در ایران سینما را هنر اول می‌دانند؛ موسیقی به حاشیه کشیده می‌شود، فشارهای سیاسی و امنیتی بر اجراهای نوازندگان در سطح خیابان صورت می‌گیرد. شهرداری باید در کنار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی قرار بگیرد و با همکاری یکدیگر به اجراهای خیابانی و نوازندگان در سطح شهر وجاهت و رسمیت دهند. این هنرمندان باید شناسایی شوند، شناسنامه، کارت شناسایی و بیمه داشته باشند و در عین حال مالیات هم بدهند.
وی اظهار داشت: مبلمان شهری تهران را فقط با گل و گیاه نمی‌توان طراحی کرد؛ با اصوات خوش هم می‌توان شهر را طراحی کرد. موسیقی به شرط سلامت در این حوزه اهمیت دارد. مترو، بهترین سالن کنسرت است و می‌توان آثار موسیقایی مختلف را نه تنها در مناسبت‌های خاص، بلکه به صورت مداوم در مترو پخش کرد.
مهدوی با تأکید بر اهمیت نقش رسانه‌هایی همچون رسانه ملی در ترویج موسیقی و هنر گفت: در حال حاضر، موسیقی می‌تواند به انسان آرامش بدهد اما در کشور ما، سینما و هنرهای تصویری بیشتر مورد توجه هستند.
این پژوهشگر موسیقی با اشاره به نقش شهرداری در حمایت از موسیقی افزود: هر شهری می‌تواند خاطره‌آفرینی کند و شهرداری‌ها دارای بیشترین قدرت و امکانات در این حوزه هستند و می‌توانند در برگزاری جشنواره‌ها و آموزش موسیقی نقش‌آفرینی کنند.
وی با تأکید بر ضرورت شفاف‌سازی و نهادینه‌سازی موسیقی در جامعه و نقش آن در بازسازی فرهنگی و اجتماعی اظهار داشت: باید امکانات و فرصت‌های بیشتری برای اجرای موسیقی فراهم شود تا فرهنگ و هنر در کشور توسعه پیدا کند.
نقش موسیقی در ایجاد سرمایه اجتماعی
محسن رفیعی، رئیس اندیشکده هنر و رسانه مرکز مطالعات ژرفا، در ادامه نشست با تأکید بر اهمیت و تأثیرگذاری موسیقی در جامعه و نقش آن در ایجاد سرمایه اجتماعی، اعتماد و همبستگی گفت: موسیقی می‌تواند دارویی شفابخش باشد و نقش مهمی در تقویت روحیه و امید جامعه ایفا کند. به‌خصوص در رویدادهای ملی مانند رونمایی از مجسمه در میدان انقلاب، حضور اقشار مختلف مردم و تأثیر رسانه‌های اجتماعی در شکل‌گیری فضای دو قطبی و تلاش‌های هدفمند برای جلوگیری از ایجاد امید و نشاط در جامعه، شاهد نقش مهم موسیقی بودیم.
وی با اشاره به تنوع زبان‌ها و سبک‌های موسیقی و نقش هنرمندان و مراکز فرهنگی قبل و بعد از انقلاب در ترویج موسیقی ملی و تأثیر آن بر فرهنگ عمومی افزود: رسانه ملی در ترویج موسیقی و تغییر ذائقه مردم، به‌ویژه در دهه‌های ۷۰ و ۸۰، نقش ویژه‌ای داشت و پس از آن شاهد ترویج موسیقی پاپ و تأثیر آن بر نسل جوان و کاهش توجه به موسیقی ملی و سنتی بودیم.
رفیعی با تأکید بر ضرورت حفظ و ترویج موسیقی ملی و نقش شهرداری و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این مسیر بیان کرد: پیشنهاد می‌دهم شهرداری در کنار وزارت ارشاد، برنامه‌های فرهنگی و رویدادهای موسیقایی منسجم و فراگیر برگزار کند تا ذائقه جامعه تغییر یابد.
رئیس اندیشکده هنر و رسانه مرکز مطالعات ژرفا اظهار داشت: در این حوزه باید آموزش و پرورش، ساختارهای فرهنگی و تربیتی و نقش نهادهای دولتی در تغییر و توسعه ذائقه موسیقایی جامعه مورد توجه قرار گیرد.
وی با اشاره به لزوم هماهنگی و همسویی میان نهادهای مختلف فرهنگی، هنری و آموزشی گفت: باید برنامه‌ریزی بلندمدت و استراتژیک در این حوزه صورت گیرد. با این وجود، نیازمند حمایت و نظارت وزارت ارشاد و سایر نهادهای مرتبط برای تولید محتواهای موسیقی فراگیر، برگزاری رویدادهای موسیقایی، حمایت از هنرمندان و نوازندگان و ایجاد ساختارهای منسجم و سازمان‌یافته در حوزه موسیقی ملی و سنتی هستیم.
رفیعی همچنین با اشاره به رسمیت شناختن نوازندگان در سطح شهر افزود: این نوازندگان باید شناسنامه، مجوز و بیمه داشته باشند، بتوانند در پارک‌های هدفمند بنوازند، بوستان‌های مشخصی برای فعالیت آنان در نظر گرفته شود و نقش تشکل‌های هنری، بیمه هنرمندان و توسعه فعالیت‌های فرهنگی در فضاهای عمومی و بوستان‌ها برای ارتقای فرهنگ موسیقی در جامعه باید مورد توجه قرار گیرد.
چگونگی شکل‌گیری ذائقه موسیقایی و تغییر آن
مهدی یسری، پژوهشگر و رئیس گروه مطالعات هنری مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، در ادامه این نشست با اشاره به تغییر ذائقه موسیقایی شهروندان و نقش نهادهای مختلف در توسعه و ترویج آن گفت: سرمایه اجتماعی و ناخودآگاه اجتماعی در این حوزه مورد توجه است. سلیقه و انتخاب‌های موسیقی افراد بر اساس طبقه اجتماعی و خانواده شکل می‌گیرد و این عادات و تمایلات در طول زمان بازتولید می‌شوند. خانواده و سپس طبقه اجتماعی نقش مهمی در شکل‌گیری ذائقه موسیقی دارند و این فرآیند به‌وسیله نهادهای فرهنگی مانند وزارت ارشاد، حوزه هنری، شهرداری و نهادهای آموزشی تقویت می‌شود.
وی با اشاره به اهمیت آگاهی‌سازی درباره نوع موسیقی مورد علاقه مردم تهران افزود: ذائقه‌های مختلف مردم در مناطق مختلف شهر باید مورد توجه قرار گیرد. شهرداری با داشتن فضاهای متنوعی مانند میدان‌ها، خیابان‌ها و فضاهای عمومی می‌تواند نقش مؤثری در توسعه موسیقی خیابانی و فعالیت‌های فرهنگی ایفا کند. این فضاها، علاوه بر آموزش و اجرا، امکان برگزاری کنسرت‌های خیابانی و فعالیت‌های هنری متناسب با ذائقه‌های مختلف را فراهم می‌کنند.
یسری بیان کرد: تفاوت‌های طبقاتی در تمایلات موسیقی مردم بررسی شده است؛ مثلاً موسیقی نخبه‌گرایانه و کلاسیک که محتوا و ساختار مشخصی دارد، بیشتر مورد پسند طبقه محدود و تحصیل‌کرده است، در حالی که طبقات متوسط و پایین‌تر ممکن است به موسیقی‌های خیابانی و عمومی گرایش داشته باشند. تمایز و تفاوت در سلیقه‌ها، به‌ویژه تمایز از طریق موسیقی، نشان‌دهنده نیاز به آموزش و سواد موسیقی است که بتواند این تمایزها را درک و تفسیر کند.
بیش از ۷۰ درصد جامعه علاقه‌مند به موسیقی هستند/ رسانه ملی نقش فعال‌تری ایفا کند
رئیس گروه مطالعات هنری مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با تأکید بر نقش همکاری میان وزارت ارشاد و شهرداری در حمایت از هنرمندان و پیشکسوتان هنر اظهار داشت: حمایت‌های مالی و فضایی از هنرمندان، به‌ویژه در فضاهای عمومی و خیابانی، می‌تواند به ارتقای سطح هنر و موسیقی در شهر کمک کند. نمونه‌هایی مانند کنسرت‌های خیابانی در میدان‌ها و فضاهای عمومی و نمایشگاه‌ها و هنرهای شهری، نشان‌دهنده تلاش برای دموکراتیزه کردن دسترسی به هنر و فرهنگ است.
وی خاطرنشان کرد: اهمیت تنوع فرهنگی و ذائقه‌های مختلف در مناطق مختلف تهران باید مورد توجه قرار گیرد. مناطق شمالی و جنوبی شهر، با توجه به سطح اقتصادی و سطح تحصیلات، گرایش‌های متفاوتی در نوع موسیقی دارند؛ به عنوان مثال، مناطق شمالی بیشتر به موسیقی کلاسیک و رسمی گرایش دارند. بنابراین، برای توسعه فرهنگی و هنری شهر، باید فرآیندهای دموکراتیزه کردن دسترسی به هنر و فرهنگ در تمامی مناطق شهر صورت گیرد تا فاصله میان مناطق مختلف کاهش یابد و همه اقشار بتوانند از فرصت‌های فرهنگی بهره‌مند شوند. این رویکرد شامل برگزاری نمایشگاه‌ها، کنسرت‌های خیابانی و فعالیت‌های هنری در فضاهای عمومی است که می‌تواند به ترویج فرهنگ ملی و ارتقای سطح فرهنگی شهر کمک کند.
نشست «ذائقه موسیقایی شهروندان تهرانی» به همت مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و با هدف بررسی سلیقه و الگوهای شنیداری شهروندان، تحلیل جریان‌های موسیقایی در این کلان‌شهر و تمرکز بر ارائه دیدگاه‌های پژوهشی و مدیریتی درباره وضعیت ذائقه موسیقایی شهروندان و ضرورت سیاست‌گذاری فرهنگی در این حوزه برگزار شد.
