به گزارش خبرگزاری ریتم؛ احمد صدری، پژوهشگر موسیقی، در گفت‌وگو با خبرنگار پایگاه اطلاع‌رسانی موسیقی ایران با تشریح روند شکل‌گیری جشنواره موسیقی نواحی ایران، تاریخچه این رویداد را از نخستین دوره تا امروز مرور کرد. او یادآور شد که جشنواره موسیقی نواحی نخستین بار در سال ۱۳۷۸ برگزار شد؛ در دوره‌ای که جشنواره موسیقی فجر عمدتاً میزبان موسیقی نواحی با مضامین انقلابی و دینی بود و همین امر، ضرورت شکل‌گیری جشنواره‌ای مستقل را ایجاد کرد. به گفته وی، با پیشنهاد مرحوم مرادخانی و همراهی جمعی از اساتید، استان کرمان به‌دلیل موقعیت مرکزی، ظرفیت صنعتی و امکان حمایت مالی، به‌عنوان میزبان انتخاب شد و نخستین دوره در کرمان شکل گرفت.
او با اشاره به اینکه سه دوره نخست (۱۳۷۸ تا ۱۳۸۰) با دبیری محمدرضا درویشی برگزار شد، گفت درویشی به‌همراه پژوهشگران میدانی چون جهانگیر نصری اشرفی بر جغرافیای فرهنگی ایران اشراف داشتند و پیش از این نیز رویدادهایی مانند «هفت اورنگ» و «نی‌نوازان» در حوزه هنری زمینه‌ساز جشنواره بودند.
دیدگاه محمدرضا درویشی برای جشنواره نواحی سازمحور بود
این پژوهشگر بیان کرد: دیدگاه آقای درویشی برای جشنواره نواحی سازمحور بود؛ او از بزرگان موسیقی دعوت کرد و گروهی از دانشجویان را نیز همراه ساخت که بسیاری از آنان امروز در پژوهش موسیقی فعال‌اند. محور جشنواره در آن زمان بر سازهای زهی و مضرابی به‌ویژه دوتار قرار داشت و این رویکرد تا سه سال ادامه یافت.
وی افزود: در سال ۱۳۸۳، آقای درویشی به دلیل اختلاف‌نظر با مسئولان کنار رفت و ایرج نعیمایی، مدیر وقت انجمن موسیقی ایران، دبیر جشنواره شد. جشنواره حالت رقابتی خود را حفظ کرد اما داوران به پیشکسوتان اقوام تغییر یافتند. صدری گفت در همان سال برای نخستین‌بار وارد جشنواره شد و این آغاز پیوند او با موسیقی نواحی بود. سال بعد نیز با وقوع زلزله بم، جشنواره از رقابتی خارج و اجراها با موضوع سوگ برگزار شد؛ پنجمین دوره کاملاً به سوگ اختصاص یافت.
نبود مستندسازی در سال‌های نخست
صدری با تأکید بر کمبود منابع مکتوب گفت: در دوره ششم، درویشی پس از دو سال وقفه دوباره دبیری را برعهده گرفت و روند غیررقابتی ادامه یافت. در این دوره اساتیدی چون حمیدرضا اردلان حضور داشتند و از منظر گرافیک، جمشید حقیقت‌شناس طراحی پوستر و تندیس را انجام داد. از همان دوره، ثبت و ضبط مستند آثار آغاز شد.
او یادآور شد: از ۱۳۸۳ تا ۱۳۸۹ جشنواره تعطیل و در ۱۳۹۰ با دبیری جهانگیر نصری اشرفی در تهران و کرمان با موضوع «خنیاگران و خنیاگری» برگزار شد؛ نشست‌های پژوهشی مفصل در خانه هنرمندان و انتشار مجموعه مقالات از ویژگی‌های آن دوره بود. در ۱۳۹۲ جشنواره با دبیری بهمن کاظمی به‌صورت غیررقابتی در تهران برگزار شد و شورای سیاست‌گذاری و معرفی شخصیت‌ها در دستور کار قرار گرفت. ۱۳۹۳ برگزار نشد؛ ۱۳۹۴ دوباره ایرج نعیمایی دبیر شد و صدری قائم‌مقام. او تأکید کرد از دوره نهم تا سیزدهم کوشیده جشنواره موضوع‌محور پیش برود؛ زیرا در موسیقی اقوام، شعر نقش بنیادی دارد.
او گفت: در دوره نهم با موضوع آیین پیوند و شادمانی‌ها از تکرار چهره‌ها جلوگیری شد. جشنواره دهم به منظومه‌خوانی در ادبیات کلاسیک اقوام، یازدهم به ادیان با مضامین حماسی، دوازدهم به آثار تغزلی و سیزدهم در دوران کرونا به دوبیتی‌خوانی اختصاص یافت.
چه زمانی دبیرخانه دائمی جشنواره شکل گرفت؟
صدری افزود: از جشنواره چهاردهم تا شانزدهم، آقای مرآتی دبیر بود و عنوان «وحدت در کثرت» را برگزید که با آن موافق نبود، چون موضوعی عرفانی و نامتجانس با محتوای موسیقی نواحی می‌دید. در همان دوره، دبیرخانه دائمی در کرمان شکل گرفت و اعتراض استان‌ها را در پی داشت. سپس تصمیم شد جشنواره به‌صورت سانترال در چند استان برگزار شود؛ اما این تقسیم‌بندی فرهنگی با تقسیمات سیاسی منطبق نبود و باعث اشکالاتی شد؛ برای نمونه، استان تهران بدون موسیقی قومی مشخص، در کنار استان‌ها قرار گرفت و آثاری چون زورخانه‌ای و نقالی به‌اشتباه موسیقی اقوام تلقی شد.
او تأکید کرد تقسیم‌بندی باید بر اساس نظام قومی باشد اما به‌دلیل سیاست وزارتخانه ادامه یافت. جشنواره در پنج بخش برگزار شد که یکی از مراکز همچنان کرمان بود. آخرین جشنواره (۱۴۰۳) با دبیری فواد توحیدی برگزار شد که به‌جای کرمان، برای نخستین‌بار در بندرعباس میزبانی شد.
صدری با ارائه آمار گفت: او و درویشی هرکدام چهار دوره دبیر بودند؛ مرآتی و نعیمایی هرکدام سه دوره، و اشرفی، کاظمی و توحیدی هرکدام یک دوره. از ۱۳۷۸ تاکنون ۱۷ دوره برگزار شده و ۹ سال وقفه داشته‌ایم؛ اگر منظم برگزار می‌شد، اکنون باید ۲۶ دوره پشت سر گذاشته می‌شد. از این میان، ۱۶ دوره در کرمان برگزار شده که ۱۴ دوره کامل و ۲ دوره مشترک بوده است.
راه‌اندازی سایت جشنواره موسیقی نواحی
او گفت: از جشنواره دهم به بعد سایت جشنواره راه‌اندازی شد و اطلاعات و مستندات روی آن قرار گرفت. در جشنواره دوازدهم دو کتاب فاخر چاپ شد و ۴۰ دانشجوی اتنوموزیکولوژی با نظارت دکتر مریم قره‌سو شش‌ماه در کرمان اقامت کردند و مجموعه مقالاتشان توسط انتشارات آروند منتشر شد؛ آثار نیز به‌صورت صوتی و تصویری در پلتفرم‌ها در دسترس است.
صدری با انتقاد از نگاه‌های سطحی گفت بسیاری از منتقدان حتی یک‌بار سایت را ندیده‌اند. به باور او، تغییر مداوم لوگو و فونت جشنواره، فقدان آرشیو منسجم و نبود تداوم فکری در سیاست‌گذاری از مشکلات اساسی است. او یادآور شد که در دوره دوازدهم، حضور افراد زیر ۳۰ سال را ممنوع کرده زیرا جشنواره جوان برای رقابت آنان وجود داشته است، اما در دوره بعد این محدودیت بدون درک هدف برداشته شد. همچنین تلاش برای پیوند برندگان گروه ج جشنواره جوان با جشنواره نواحی به نتیجه نرسید.
او درباره برنامه‌های جنبی گفت: هر دوره به پیراموسیقایی نواحی توجه شده است؛ از دعوت سازسازان و پژوهشگران و عکاسان اقوام تا برپایی نمایشگاه عکس و فیلم در چند شهر همزمان با کرمان. حضور پژوهشگران آلمانی و تحقیق درباره موسیقی محلی گل‌گهر از نمونه‌هاست.
نام کرمان با جشنواره نواحی گره خورده است
صدری تصریح کرد: همواره از برگزاری جشنواره در کرمان حمایت کرده‌ام، زیرا بدنه اصلی رویداد آنجاست؛ اما می‌توان جشنواره‌های مکمل در شهرهای دیگر با محورهای خاص مانند سازسازی، عکس یا نغمه‌های نو برگزار کرد تا جنبه گردشگری تقویت شود. او به ضعف هماهنگی وزارت ارشاد با میراث فرهنگی یا شهرداری اشاره کرد و گفت تعیین اهداف و پایبندی به آن‌ها ضروری است و تغییرات مدیریتی نباید سیاست‌ها را دگرگون کند.
به گفته او، کرمانی‌ها باید از ظرفیت‌های خود برای فعال نگه‌داشتن دبیرخانه دائمی بهتر استفاده می‌کردند؛ امکانات مهیا بود اما بهره‌برداری درست نشد. نبود هماهنگی با میراث فرهنگی و ناتوانی در جذب گردشگر ضعف بزرگی است و تا ساختارها شکل نگیرد، رشد رخ نمی‌دهد.
او تأکید کرد که طی سال‌ها باید بایگانی کامل جشنواره تشکیل می‌شد. با وجود این انتقادها، همچنان معتقد است جشنواره باید در کرمان بماند و در صورت تغییر محل، نیازمند تعریف جدید و پرهیز از سلیقه‌گرایی است. صدری در پایان افزود: «موسیقی نواحی سازمحور نیست. نوازنده‌ای که می‌خواهد سازی بیاموزد، باید ابتدا خواندن را یاد بگیرد، زیرا آواز از درون به بیرون است و گوش و فهم موسیقایی را تقویت می‌کند و او را به ادبیات و ریشه‌های فرهنگی پیوند می‌دهد. آواز فرآیندمحور است و درک عمیق‌تری از موسیقی به انسان می‌دهد.»
