به گزارش خبرگزاری ریتم؛ جشن یکصد و هشتمین سالروز تولد فهیمه اکبر، هنرمند، خواننده، نویسنده گیلانشناس و فعال اجتماعی با عنوان «آهنگ سرگذشت» شامگاه سهشنبه (۱۸ آذرماه) با حضور جمعی از هنرمندان و نویسندگانی از گیلان و تهران و با اجرای محیا ساعدی در تالار استاد جلیل شهناز خانه هنرمندان ایران برگزار شد. این مراسم به یاد مادران درگذشته تقدیم شد و حالوهوای آن یادبودی برای زنی بود که آوازهایش برای ایران در سالهای جنگ جهانی دوم ماندگار شده است.
فهیمه اکبر با نام اصلی فهیمه یمین اسفندیاری، خواننده، نویسنده، گیلانشناس و فعال اجتماعی، در ۱۸ آذرماه ۱۲۹۶ در تهران متولد شد و در ۱۲ شهریور ۱۳۸۸ درگذشت. او فرزند اسدالله یمین اسفندیاری بود و به دلیل سرکنسول بودن پدرش، سالهای کودکیاش را در شهر باکو، پایتخت جمهوری آذربایجان (که در آن زمان جزئی از اتحاد جماهیر شوروی بود) گذراند.
این برنامه با حمایت و قرار فرهنگی چند خانواده و به یاد مادران درگذشته تدارک دیده شده بود؛ یادبودی برای هنرمندی که ترانهها و آوازهایش در دوران جنگ جهانی دوم، بخشی از حافظه شنیداری ایرانیان شد. عنوان «آهنگ سرگذشت» از شعری برگرفته شده است که به دستخط فهیمه اکبر درباره روز تولدش نوشته شده:
«با هر ستارهای که به گردون کند طلوع/با هر پرندهای که پرد بر فراز دشت/ انسان تازهای ره هستی کند شروع/ یک سرنوشت، میکند آهنگ سرگذشت»
آیین «آهنگ سرگذشت» با پخش قطعه «ای ایران ایران» با شعر زندهیاد تورج نگهبان، آهنگسازی محمد سریر و صدای زندهیاد محمد نوری آغاز شد. در بخش ابتدایی، مجری برنامه قسمتهایی از کتاب «آهنگ سرگذشت؛ ۹۱ سال از زندگی ناگفته فهیمه اکبر با موسیقی و سیاست، از گیلان تا واشنگتن» نوشته معصومه جوادینسب را برای حاضران خواند.
پیامهای دختران برای مادری نیکوکار
در ادامه مراسم، پیامهای تصویری دختران زندهیاد فهیمه اکبر، گیلان و گلی اکبر که ساکن آمریکا هستند، پخش شد.
گیلان اکبر، پیانیست، در این پیام درباره ویژگیهای شخصیتی و هنری مادرش گفت: او انسانی و هنرمندی فوقالعاده با صدایی گرم بود. مادرم، باهوشترین انسانی بود که در زندگیام میشناختم، بسیار زیبا و مهربان بود. وقتی همراه من به سفرهای کنسرت در نقاط مختلف دنیا میآمد، نسبت به فرهنگهای هند، ایتالیا و خاورمیانه کنجکاو بود، با مردم آن کشورها ارتباط برقرار میکرد و در سنتهای آنان مشارکت داشت.
وی افزود: مادرم شخصیت جذابی داشت و دوستدار کانون گرم خانواده بود. زمانی که فهمید به موسیقی علاقهمندم، با وجود سختیها شرایط تحصیل من را در خارج از کشور فراهم کرد. برای او اهمیت کار و آینده فرزندان، بالاتر از هر چیز دیگری بود و من تا ابد قدردان او هستم.
گلی اکبر، نویسنده و پژوهشگر و دیگر فرزند فهیمه اکبر نیز در پیام تصویری خود ضمن قدردانی از برگزارکنندگان این آیین، به بیان خاطراتی از مادرش پرداخت و اظهار داشت: او سالها بهصورت داوطلبانه بازرس پرورشگاهها در گیلان، بهویژه در شهرهای رشت و انزلی بود و همواره به وضعیت کودکان بیسرپرست رسیدگی میکرد.
وی ادامه داد: مادرم در طول حیاتش نیکوکاری و بخشش را ادامه داد. زمانی که در آمریکا ساکن بود، حتی در سالهای پایانی عمر و با وجود محدود شدن زندگی شخصیاش، همچنان برای یکی از پرورشگاههای رشت کمک مالی میفرستاد. او با بخشیدن زمینهایش به معلمان، زمینه ساخت خانههای مستقل برای آنان را فراهم کرد و به کتابخانه ملی رشت نیز کمک مالی میکرد.
این نویسنده اظهار داشت: مادرم یک درمانگاه رایگان تأسیس کرد و ماهانه دارو در اختیار آن قرار میداد؛ منزل شخصیاش را نیز به اداره میراث فرهنگی واگذار کرد تا ساختمان آن به موزه شهر رشت تبدیل شود.
اکبر افزود: مادرم در تهران به جمعیت «راه نو» پیوست و مسئول بخش هنری آن شد تا به زنان فقیر و بهویژه زنان زندانی کمک کند. برای آنان وکیل میگرفتند و حقوقشان را پیگیری میکردند. همچنین مادرم برای زندانیان بیسواد کتاب میبرد و به آنها کمک میکرد تا سواد بیاموزند و به استقلال برسند؛ برای خدمتگزاران منزل نیز خانه خرید تا بتوانند مستقل زندگی کنند.
فرزند زندهیاد اکبر در ادامه بیان کرد: مادرم در دهههای پایانی عمر، با ادامه فعالیتهای خیریه در آمریکا، به پاس خدمات نیکوکارانهاش جایزه خدمات اجتماعی دریافت کرد. داستان زندگی و نیکوکاری او در کتاب «آهنگ سرگذشت» به قلم معصومه جوادینسب ثبت شده و زندگی مادرم الگویی برای من و فرزندانم است؛ روحش در آرامش باشد.
یادبود عبدالله اشرفی
بخشی از این آیین به یادبود عبدالله اشرفی، نوازنده و از چهرههای موسیقی ایران اختصاص داشت. در این قسمت، مهدی پسیان، نوازنده، درباره فعالیتهای اشرفی در حوزه موسیقی و ضبط آثار خوانندگان، از جمله ضبط آثار فهیمه اکبر در دهه ۳۰، نکاتی را برای حاضران تشریح کرد.
در ادامه مراسم، کلیپی درباره معرفی کتاب «اوخان» پخش شد. زندهیاد اکبر مجموعهای از ترانههای گیلکی، شامل آثار جهانگیر سرتیپپور، هنرمند، پژوهشگر و سیاستمدار گیلانی را در مجموعهای با نام «اوخان» گردآوری کرده بود؛ مجموعهای که همراه با نقاشیهایی از حسین محجوبی، در سال ۱۳۳۸ منتشر شد.
حسین محجوبی، نقاش پیشکسوت، در جشن یکصد و هشتمین سالروز تولد فهیمه اکبر، توضیحاتی درباره همکاری با این هنرمند ارائه کرد و گفت: ایران سرزمینی است که برای زن ارزش بسیاری قائل است و من از برگزارکنندگان این برنامه و ارج نهادن به بانوان قدردانی میکنم.
در بخش دیگری از آیین، از شادی پیروزی، مدیر انتشارات ایلیا، برای انتشار نخستین کتاب آشپزی گیلان با عنوان «طباخی گیلان» و چاپ دوم کتاب «اوخان» اثر فهیمه اکبر، همچنین از نویسندگان، روزنامهنگاران و فعالان هنری گیلانی؛ کوروش رنجبر (نویسنده نخستین مقاله درباره اکبر)، پیمان برنجی، ابراهیم مروجی و امین حقره که از پیشگامان معرفی فهیمه اکبر در دهههای ۸۰ و ۹۰ بودند، با اهدای نماد سرو، درخت مورد علاقه فهیمه اکبر و مینیاتورهای سهزبانه از آثار حسین بهزاد قدردانی شد.
روایت غزل شاکری از ایفای نقش فهیمه اکبر در سریال «خاتون»
در ادامه، غزل شاکری، بازیگر و خواننده، درباره تجربه ایفای نقش فهیمه اکبر در سریال «خاتون» گفت: «بسیار خوشحالم که نقش فهیمه اکبر را در این سریال ایفا کردم و ایفا کردن این نقش هم سخت بود. فهمیه اکبر بودن خیلی کار آسانی نیست قطعا من هر چقدر تلاش کرده باشم زنی از جنس قدرت و هنر را به نمایش بگذارم همچون او نمیشود.»
وی افزود: سال گذشته به همراه همسرش و دوستی برای رونمایی از کتاب «آهنگ سرگذشت» به رشت سفر کرده و به موزه ملی رشت رفته است؛ موزهای که زمانی خانه فهیمه اکبر بود. او توضیح داد که این سفر بهمنظور آشنایی نزدیکتر با داستان زندگی خانم اکبر انجام شده است. شاکری با اشاره به این تجربه گفت خانهها داستانهایی دارند که با شنیدنشان انسانها بهتر میشوند و از آشنایی با خانم اکبر و حضور در این فضا احساس رضایت داشته و دوست دارد بیشتر با این شخصیت آشنا شود.
در ادامه، بخشهایی از مستند «نامههایی از آمریکا» با روایت زندگی فهیمه اکبر به کارگردانی نظام منوچهری پخش شد و سپس کارگردان درباره این مستند و ابعاد زندگی این هنرمند توضیحاتی ارائه کرد.
یادبود نجمه شمسبخش
بخش دیگری از این آیین به یادبود نجمه شمسبخش، دختر ایرانگرد، کوهنورد و دوچرخهسوار اختصاص داشت که در نخستین روز جنگ دوازدهروزه به شهادت رسید. چاپ جدید کتاب «آهنگ سرگذشت» در آستانه روز مادر به مادر نجمه شمسبخش تقدیم شد.
محمدرضا اسدزاده، عضو شورای سردبیری خبرآنلاین و از برگزارکنندگان این آیین، درباره نکوداشت شمسبخش اظهار داشت: او ایرانگرد، کوهنورد و دوچرخهسوار و به دنبال نوعدوستی، صلح و همزیستی مسالمتآمیز بود. فهیمه اکبر نیز در پی صلح بود، به همین دلیل نکوداشت شمسبخش در این برنامه انتخاب شد. او تأکید کرد این گفتوگو نه سیاسی است و نه صرفاً فرهنگی-هنری، بلکه ریشهای ایرانی دارد.
معصومه جلالینسب، نویسنده کتاب «آهنگ سرگذشت» و از دوستان نجمه شمسبخش، نیز گفت: نجمه همواره لبخند بر چهره داشت و دوست داشت با همه گفتوگو کند و این ویژگی را حاصل تربیت والدینش دانست. او افزود نجمه تلاش میکرد همچون فهیمه اکبر در هر انسان، گفتوگو و فرهنگ صلح را ترویج کند و در چاپ چهارم کتاب نیز به این موضوع اشاره کرده است.
در بخش پایانی این آیین، گروه موسیقی «جوما» ترانههای فهیمه اکبر و جهانگیر سرتیپپور مربوط به دوران جنگ جهانی دوم و اشغال گیلان را اجرا کرد.
به گزارش ایرنا، فهیمه اکبر با نام فهیمه یمین اسفندیاری، خواننده، نویسنده گیلانشناس و فعال اجتماعی، متولد ۱۸ آذرماه ۱۲۹۶ در تهران بود. او فرزند اسدالله یمین اسفندیاری بود و به دلیل شغل پدرش بهعنوان سرکنسول، دوران کودکی خود را در باکو (پایتخت جمهوری آذربایجان که در آن زمان جزئی از اتحاد جماهیر شوروی بود) گذراند. استعداد موسیقایی فهیمه در همین شهر کشف شد و او پس از بازگشت به ایران، فعالیتهای موسیقاییاش را ادامه داد و مدتی شاگرد مرتضیخان محجوبی بود.
او به سبک شانسونهای اروپایی آواز میخواند و توانایی خواندن به چند زبان را داشت. فهیمه در سال ۱۳۱۷ با محسن اکبر ازدواج کرد و نام خانوادگی همسرش را برای خود برگزید. این زوج در گیلان ساکن شدند و فهیمه در آنجا به پژوهش فرهنگ گیلکها پرداخت. او نخستین کتاب درباره آشپزی گیلان را منتشر کرد و به اجرای ترانههای گیلکی روی آورد.
در سالهای پایانی دهه ۱۳۳۰، او مجموعهای از ترانههای گیلکی شامل آثار جهانگیر سرتیپپور، هنرمند، پژوهشگر و سیاستمدار گیلانی را در مجموعهای با نام «اوخان» گردآوری کرد. این مجموعه به همراه نقاشیهایی از حسین محجوبی در سال ۱۳۳۸ منتشر شد. فهیمه اکبر خود نیز تعدادی از ترانههای این مجموعه مانند «نوشو، نوشو»، «جومهبازار»، «گیلانجان»، «آفتاب خیزان»، «أی بوخوفته دیل» و «دریاکناران» را اجرا کرد.
فهیمه اکبر علاوه بر فعالیت هنری، در عرصه فعالیتهای اجتماعی مردمنهاد نیز حضوری جدی داشت. پس از انقلاب، او و همسرش محسن اکبر به همراه سه فرزندشان به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کردند. فهیمه در سالهای اقامت در آمریکا یک آلبوم موسیقی گیلکی در این کشور منتشر کرد. او در شهریور ۱۳۸۸ و در ۹۱ سالگی در شهر واشینگتن درگذشت. بسیاری از خوانندگان مطرح از جمله احمد عاشورپور، محمد نوری، فریدون فرخزاد، پری زنگنه و مینو جوان شماری از آثار او را بازخوانی کردهاند.
در تیتراژ پایانی فیلم «ناگهان درخت» ساخته صفی یزدانیان در سال ۱۳۹۷ از صدای فهیمه اکبر در ترانه «نوشو، نوشو» استفاده شده است. همچنین در سریال نمایش خانگی «خاتون» محصول سال ۱۴۰۰، غزل شاکری نقش فهیمه اکبر را ایفا کرده و برخی از آثار او را بازخوانی کرده است.
